GALERIA IKON PRAWOSŁAWNYCH

Zapraszam do zwiedzania mojej galerii.

Ikona jest nieodłączną częścią tradyci prawosławnej. Bez ikon nie można sobie wyobrazić wnętrza prawosławnej świątyni. W domach prawosławnych wiernych ikony zawsze zajmują poczesne miejsce. Wybierając się w drogę prawosławny chrześcijanin także zabiera ze sobą, zgodnie z tradycją, mały podróżny ikonostas lub składane ikony. Na Rusi postępowano tak od dawna: człowiek rodził się lub umierał, zawierał związek małżeński lub rozpoczynał jakąś ważną czynność - towarzyszyła temu ikona. Cała historia Rosji przeszła pod znakiem ikony, wiele sławnych i cudownych ikon było świadkami i uczestnikami ważnych historycznych przemian w historii. Sama Rosja, przyjąwszy niegdyś chrzest od Greków, weszła w wielką tradycję wschodniochrześcijańskiego świata, który słusznie chlubił się bogactwem i różnorodnością ikonograficznych szkół Bizancjum, Bałkanów, chrześcijańskiego Wschodu. Do tej wspaniałej tradycji Ruś wplotła swoją złotą nić. Wielkie dziedzictwo ikony nierzadko staje się powodem wywyższania się prawosławnych nad inne tradycje chrześcijańskie, których doświadczenie historyczne nie zachowało w czystości lub też odrzuciło ikonę jako element praktyki kultowej. Jednakże często współczesny prawosławny swoją apologię ikony nie posuwa dalej niż do ślepej obrony tradycji i mętnych opinii na temat piękna Bożego świata, okazując się tym samym pozbawionym wiedzy dziedzicem przynależnego mu bogactwa. Poza tym nasze cerkwie pełne są ikon pochodzących z jakościowo słabej produkcji i w małym stopniu przypominających to, co nazywane jest ikoną w tradycji patrystycznej. Wszystko to świadczy o głębokim zapomnieniu ikony i jej autentycznej wartości. Chodzi nie tyle o estetyczne zasady, które, jak wiadomo, zmieniały się w ciągu wieków oraz zależały od tradycji religijnych i narodowych, lecz o sens ikony, ponieważ obraz jest jednym z kluczowych pojęć prawosławnej teologii. Przecież nie przypadkiem zwycięstwo czcicieli ikon nad ikonoklastami, ostatecznie odniesione w 843 roku, przeszło do historii jako święto Tryumfu Ortodoksji. Koncepcja kultu ikony stała się swego rodzaju apogeum dogmatycznej twórczości świętych ojców. Właśnie to wydarzenie postawiło kropkę nad i w sporach dogmatycznych, wstrząsających Kościołem od IV do IX wieku. Czegóż więc tak gorliwie bronili czciciele ikon? Jeszcze dzisiaj można postrzec ślady tej walki w sporach przedstawicieli historycznych Kościołów z apologetami młodych chrześcijańskich wyznań, walczących z wyraźnymi lub wątpliwymi przejawami ido-lolatrii i pogaństwa w chrześcijaństwie. Odkrycie na nowo ikony w początkach XX wieku zmusiło do nowego spojrzenia na przedmiot sporu, i to zarówno zwolenników, jak i przeciwników kultu ikony. Teologiczna refleksja nad fenomenem ikony, trwająca do dzisiaj, pomaga wyjawić nieznane dawniej głębokie warstwy Bożego objawienia. Ikona jako duchowy fenomen coraz bardziej przyciąga uwagę nie tylko prawosławych i katolików, ale także protestantów. W ostatnich czasach coraz więcej chrześcijan traktuje ikonę jako wspólne dziedzictwo wszystkich chrześcijan. Właśnie dzisiaj starożytna ikona jest percepowana jako aktualne objawienie, konieczne współczesnemu człowiekowi. Proponowana Czytelnikom książka ma na celu wprowadzenie w złożony i wieloznaczny świat ikony, ujawnienie jej znaczenia jako zjawiska duchowego, które jest głęboko zakorzenione w chrześcijańskim, biblijnym światopoglądzie, pokazanie jej związku z twórczością dogmatyczną i teologiczną, z życiem liturgicznym Kościoła. Orthodoxworld.ru 2001-2008

IKONA PRAWOSŁAWNA

Ikona (gr. εικων, eikón oznaczające obraz) to obraz sakralny, powstały w kręgu kultury bizantyńskiej wyobrażający postacie świętych, sceny z ich życia, sceny biblijne lub liturgiczno-symboliczne. Charakterystyczna dla chrześcijańskich kościołów wschodnich, w tym prawosławnego i greckokatolickiego.

Historia

HISTORIA. Dokumenty Soboru Nicejskiego II z 787 r. wspominają, że tradycja wykonywania ikon istniała od czasów apostolskich, nie ma jednak na to żadnych dowodów historycznych. Według tradycji, autorem pierwszych ikon był Łukasz Ewangelista.

POCZĄTEK.Genezę ikony wywodzi się z portretowego malarstwa późnoantycznego. Informacje o istnieniu ikon Chrystusa, Marii, św. Piotra i Pawła oraz innych świętych znaleźć można po raz pierwszy w pismach Euzebiusza z Cezarei i Epifaniusza z Cypru w IV wieku. Przedmiotem kultu stały się ikony już w V w. (wg pism św. Augustyna). Hypatiusz z Efezu wspomina po raz pierwszy o pokłonie przed ikoną w połowie VI w.

Bardzo ważne w okresie kształtowania się sztuki chrześcijańskiej, słowem "ikona" określano na chrześcijańskim Wschodzie, w krajach pozostających pod wpływami Bizancjum, wszystkie przedstawienia Chrystusa, Matki Boskiej, aniołów, świętych, i scen historycznych z Pisma Świętego niezależnie od tego, w jakiej technice były wykonane. W czasach nowożytnych pojęciem tym zaczęto nazywać tylko obrazy przenośne (malowane, rzeźbione, wykonane w emalii lub mozaice), nie były one związane z architekturą. Istnieją przekazy z 2. poł. VI w. o cudach dokonywanych przez ikony. Były to zawsze ikony-portrety przenośne, mocy cudotwórczej nie przypisywano ikonom o treści historycznej. Najstarsze zachowane ikony pochodzą z VI wieku z klasztoru św. Katarzyny na Synaju.

MALARSTWO.Malarstwo ikonowe rozwijało się w Bizancjum aż do jego upadku w XV wieku oraz na terenach objętych wpływami kultury bizantyńskiej czyli w Grecji, Serbii, na Bałkanach, w średniowiecznych Włoszech oraz na Rusi. Najstarsze zachowane do naszych czasów ikony pochodzą z VI wieku. Najbardziej reprezentatywne dla tego okresu są zwłaszcza trzy dzieła przedstawiające: świętego Piotra, Chrystusa Pantokratora oraz Marię z aniołami i ze świętymi Teodorem i Jerzym.

Za najwybitniejszego rosyjskiego twórcę ikon uważany jest Andrzej Rublow.

Technika i zasady wykonania

TECHNIKA I ZASADY WYKONANIA. Ikony malowano najczęściej na specjalnie przygotowanym drewnie cedrowym lub cyprysowym. Były to święte drzewa dla wschodniego chrześcijaństwa. Na Rusi stosowano drewno lipowe lub sosnowe. Najstarsze ikony malowano głównie w technice enkaustycznej (barwny wosk), która od VI w. była wypierana przez temperę jajową (środkiem związującym barwnik jest woda zmieszana z żółtkiem jaja kurzego. Ikona malowana temperą składa się z czterech warstw: pierwsza to drewniana deska z naklejoną nań tkaniną; druga to wyszlifowany grunt z kredy lub gipsu zmieszanego z klejem, Trzecia-farby i złocenia, czwarta, ochronna-pokost lub lakier na bazie oleju. Czasem na ikonę nakłada się metalowe zdobienie w ze srebrnej lub złotej blachy z otworem na twarz przedstawionej postaci. Ikony wykonywano także w technice mozaiki, emalii, rzeźbiono w drewnie, marmurze, steatycie lub kości słoniowej. Późne, XIX i XX-wieczne ikony malowano także w technice olejnej. Malowanie pisanie ikon było ściśle określone w podręcznikach (gr. hermeneia, ros. podlinniki), pisanych często przez mnichów – malarzy [1]. Tradycja bardz ważna wiązała się nie tylko z ikonografią, ale dotyczyła również materiału, przygotowania podłoża, specjalnej technologii, odpowiednich kolorów, a nawet kolejności kładzenia warstw malarskich. Na spreparowane deski (odpowiednio ukształtowane z wgłębieniem w przedniej części w którym umieszcza się właściwą treść – tzw. kowczeg), wzmocnione z tyłu zastrzałem, nakładano grunt kredowo-alabastrowy. Na gruncie rysowano lub przerysowywano z podręczników kontury obrazu, a następnie nakładano w określonej kolejności farbę i pozłotę. Na *ostatnia część*koniec umieszczano także napisy w języku greckim lub starocerkiewnosłowiańskim z imionami świętych postaci lub objaśnieniami scen (zazwyczaj umieszczane w polu ikony. Najświętsze Imiona (Matki Boskiej, Chrystusa) umieszczano w greckich skrótach (abrewiacjach). Ikona jest dla wschodniego chrześcijaństwa tekstem liturgicznym, sakramentale, a także "obrazem tamtego świata", dlatego nie mogła powstać bez wcześniejszego przygotowania teologicznego malarza, ewentualnie pod ścisłym nadzorem teologa. Ważne było również przygotowanie duchowe ikonografa (modlitwa, post).

Ikonę zawsze werniksowano, przez co zachowywała swój wygląd przez około 100 lat. Następnie na skutek zmian barwy werniksu malowidło ciemniało. Dodatkowo pokrywała je warstwa sadzy od świec. Na wyblakniętym, słabo widocznym obrazie malowano niekiedy nowy.

Ikony zdobione były szlachetnymi kamieniami, okuciami ze srebrnej lub złotej blachy. Czasem zamiast drewna używano płótna lub metalu. Spopularyzowane (zwłaszcza przez autorów rosyjskich i polskich) jest określenie "pisanie ikon", podkreślające sakralny, liturgiczny charakter ikony. Oznacza proces jej powstawania. Według badaczy problemu określenie to jest wynikiem błędnego tłumaczenia z języka greckiego, od ikonographos, gdzie graphos oznacza zarówno pisać, jak i malować (stąd też ros. ikonopisiec).

Ikonopisarstwo w Polsce

IKONAPISARSTWO W POLSCE. W Polsce ikony powstawały głównie w XV-XVI wieku na ziemiach wschodnich i południowo-wschodnich. Dla ujednolicenia malarstwa ikonowego istniały podręczniki – wzorniki dla malarzy np. tzw. podlinnik. Zawierał szczególne przepisy techniczne i wzorniki ikonograficzne. Najstarszy, zachowany w formie rękopisu egzemplarz datowany jest na rok 1523. Na kompozycję ikony składa się centralnie umieszczona postać świętego obramowana scenami związanymi z jego życiem.

Współcześnie jedyną aktywną szkołą ikonopisarską w Polsce jest Policealne Studium Ikonopisarstwa w Bielsku Podlaskim prowadzone przez ks. mitrata Leoncjusza Tofiluka. Szkoła istnieje od 1991 roku i kształci w zawodzie technika plastyka ikonografa.

Ikonopisarstwa uczy również ks. dr Jan Pazgan, wykładowca Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej im. Witelona w Legnicy oraz Wyższego Seminarium Duchownego w Legnicy, który jest Duszpasterzem Akademickim w kościele pw. Św. Józefa Opiekuna Zbawiciela w Legnicy. Prowadzi również Duszpasterstwo Akademickie IKONA, gdzie często prowadzi warsztaty ikonograficzne.

*IKONA*Perspektywa

PERSPEKTYWA. Ikony są malowane płasko, nie uwzględniają perspektywy malarskiej, dającej złudzenie trójwymiarowości przestrzeni. Pozbawione klasycznej perspektywy liniowej, w wielu przypadkach posiadają tzw. perspektywę odwrotną, której cechą charakterystyczną jest zbieganie się linii w punkcie umieszczonym poza obrazem (za, przed), który z założenia kierowany jest w stronę patrzącego nań człowieka. Efekt ten jest osiągany dzięki odpowiedniemu ustawieniu postaci i pozostałych elementów. Bardzo ważnym przykładem takiego podejścia do perspektywy jest Trójca Rublowa, należąca do najwybitniejszych arcydzieł światowego malarstwa. Znaczenie obiektu regulowane jest jego wielkością: to, co najważniejsze jest największe, a postacie są ustawione według ściśle określonego porządku.

Barwa

BARWA. W Bizancjum sensu sztuki upatrywano w pięknie. Kanon zakładał malowanie czystymi kolorami (nigdy nie mieszano barw) i używanie w dużych ilościach pozłoty. Barwa była traktowana jako tak samo ważna jak słowo, a ponieważ każde z nich ma znaczenie, również barwy przekładano na język symboli, który nadawał kolorom ściśle określone znaczenie:

Złocenia, złoto symbolizowało świętość, oddanie czci, nieśmiertelność, Bożą chwałę. Purpura: władzę i bogactwo. Czerwień oznaczała życie, krew, piękno i czystość. Bielą przedstawiano Boskość, czystość i niewinność. Niebieski oddawał niebo, ale też duchowość i mistycyzm. Zielony: życie, wieczną młodość, płodność, wewnętrzne bogactwo. Brąz był symbolem ziemi, materii, ubóstwa.

Bizantyńska symbolika koloru została przyjęta na Rusi, ale barwy, osadzone w narodowej tradycji, stały się tam bardziej żywe i jasne.

Teologia ikony

TEOLOGIA IKONY. Ikona nie jest zwykłym obrazem religijnym. Malowanie pisanie ikon było czynnością świętą. Ikona, która powstawała w klasztorach Starej Rusi, malowana pisana przez uprzywilejowanych mnichów, była emanacją bóstwa, które tylko prowadziło rękę twórcy. Zrodzona w modlitwie, wymagała przed przystąpieniem do pracy specjalnych postów, powstawała w postawie klęczącej autora.

Ikony mają za zadanie pogłębiać życie duchowe, wprowadzać do modlitwy. Anonimowy autor ikony miał pomóc podążać we właściwym kierunku. Modlitwa przed ikoną związana jest z określonym rytuałem: przy zapalonych świecach wierni kłaniają się przed ikonami, całują je.

Ikona pełni bardzo ważną rolę w kulcie kościołów wschodnich, jest ona przedstawieniem świętego, jego uosobieniem i reprezentacją. Zapewniała łączność ze świętym, pośredniczyła w modlitwie. Uważa się, że jest on obecny w danym miejscu właśnie dzięki ikonie.

Wyróżniające się czyste kolory używane do malowania, złocenia w płomieniu świec nabierają szczególnego blasku. Ogień świecy jest symbolem wzniesienie duszy do Boga. Pokłon przypomina o tym, że nie tylko dusza, ale i ciało powinno uczestniczyć w modlitwie. Otrzymane od Boga nie jest czymś gorszym od umysłu i ma prawo na równi brać udział w rozmowie z Bogiem.

W związku ze świętością ikony nie mogła ona być przedmiotem handlu czy zarobkowania, które z punktu widzenia człowieka wierzącego było traktowane jako grzech.

Rodzaje przedstawień

1.Ikona Zbawiciela [edytuj]

Najważniejszą ikoną jest ikona Chrystusa. Kanon przedstawiania Chrystusa przyjęto w IX w. Ikonografowie wyróżniają Chrystusa nimbem z wpisanym weń krzyżem z dziewięciu linii. Jego barwy: niebieska i czerwona mają swoją symbolikę, oznaczają boską i ziemską naturę Chrystusa. Przedstawiany jest on najczęściej jako:

Pantokrator (Wszechwładca, Pan wszystkiego, gr. Παντοκρατωρ) – przedstawienie Jezusa Chrystusa jako władcy i sędziego Wszechświata.

Acheiropoietos (grec. Αχειροποίητος; ros. нерукотворный – nie ręką ludzką uczyniony) – najstarsze przedstawienie Jezusa Chrystusa w formie samej twarzy Zbawiciela na rozwiniętej chuście.

Zbawiciel w siłach (Zbawiciel w majestacie, Zbawiciel tronujący między mocami) (gr. Kyrios ton dynameon; ros. Спас в силах) – ikonograficzne przedstawienie Chrystusa Pantokratora, który zasiada w centrum ikony na tronie na tle trzech mandorli w formie czerwonego rombu, ciemnobłękitnego owalu i na dole czerwonego kwadratu.

Emmanuel (w hebr. עמנואל, czyli Emmanuel oznacza Bóg z nami) – ikonograficzny typ przedstawienia Chrystusa w wieku młodzieńczym.

Wielki Arcykapłan (ros. Великий Архиерей) – przedstawienie Chrystusa oparte na starotestamentowym proroctwie ("Tyś Kapłanem na wieki na wzór Melchizedeka" (Ps 110,4) – skomentowane później w Liście do Hebrajczyków (Hbr 5,6)), ukazujące Chrystusa w kapłańskiej odzieży.

Nie rozpaczaj po mnie Matko (ros. Не рыдай Мене, Мати) – ikonograficzny odpowiednik zachodniochrześcijańskiej Piety, przedstawiający Chrystusa nagiego, do połowy złożonego w grobie, z zamkniętymi oczyma, pochyloną głową i rękoma (na których widoczne są rany po gwoździach) ułożonymi w znak krzyża. Za plecami Chrystusa często umieszcza się krzyż z inskrypcjami. Z prawej strony Bogurodzica podtrzymuje i przytula syna.

Deesis (łac. z gr. Δεομαι, modlitwa, prośba) – motyw związany z ikonografią chrześcijańską. Polega ona na trimorhionicznym (trójczęściowym) obrazowaniu osób świętych – centralną osobą jest Chrystus jako Pantokrator, obok Maryja, następnie Jan Chrzciciel (tzw. małe Deesis), Apostołowie Piotr i Paweł oraz prorocy (tzw. wielkie Deesis).

Król Królów (ros. Царь царей) – przedstawienie rozwinięte w XIV-XV w. w sztuce serbskiej, później rozpowszechnione na Rusi, wariant Deesis gdzie Jana Chrzciciela zastępował król Dawid i inni prorocy.

Chrystus Starotestamentowy (ros. Христос Ветхий Деньми) – ikonograficzne wyobrażenie Chrystusa jako starotestamentowego, siwowłosego Boga-Starca.

Błogie Milczenie

Dobry Pasterz

Kapłan

2.Ikona Matki Bożej [edytuj]

Matka Boża na ruskiej ikonie ma zawsze zatroskany wyraz twarzy. Jej smutek ma jednak różne odcienie: żałości, zadumy, ale zawsze niesie mądrość i wewnętrzną siłę. Przepełniona jest matczynym błogosławieństwem. Matka Boża ukazywana jest w różny sposób: objawia Dzieciątko światu, czule przytula je, bądź przytrzymuje. Podstawowe rodzaje przedstawień Matki Bożej to:

Eleusa (gr. – czułość, miłosierdzie) czyli Maryja z Dzieciątkiem siedzącym na ramieniu i przytulającym policzek do jej twarzy;

Hodegetria (gr. – przewodniczka, wskazująca drogę), gdzie Matka Boża prawą dłonią wskazuje na Chrystusa Emmanuela, trzymanego przez nią na lewym ramieniu; określenie nawiązuje do nazwy świątyni w Konstantynopolu, ton Hodegon, w którym była przechowywana najstarsza ikona tego typu wizerunku Marii i Dzieciątka.

Oranta jest jednym z najstarszych przedstawień Bogurodzicy, tak malowali ją pierwsi chrześcijanie. Kanon tej ikony nawiązuje do starożytnego wzoru człowieka pobożnego, dlatego Matka Boża w modlitwie wznosi ręce ku górze. Zgodnie z tradycyjnymi wierzeniami w prawosławiu, jeśli Maryja opuści dłonie, nastąpi koniec świata.

3.Ikona Trójcy Świętej [edytuj]

Kanon ikony Trójcy św. oparty jest na XVIII rozdziale Księgi Rodzaju, gdzie pod dębem w Mamre Bóg objawił się Abrahamowi i Sarze pod postaciami trzech aniołów. Uważano, m.in. tak sądzili św. Cyryl Aleksandryjski i św. Ambroży Mediolański, że Stary Testament w tym miejscu nawiązuje do Trójcy św. Jej przedstawianie niosło ikonografom wiele problemów, wynikających z trudności w ujęciu tak abstrakcyjnego pojęcia, jakim jest Bóg w Trzech Osobach. Umieszczano krzyż w nimbie środkowego anioła, uważanego wówczas za Chrystusa, lub nad głowami wszystkich trzech. Problem rozstrzygnął w 1551 roku sam car Rosji Iwan Groźny na tzw. Soborze Stu Rozdziałów. Powołując się na najwcześniejsze ikony Trójcy św. i odwzorowywane z nich przedstawienia Rublowa, nakazał, aby krzyży nie umieszczać w ogóle.

Konserwacja ikon

KONSERWACJA IKON. Przez stulecia ikony były postrzegane bardziej jako przedmioty kultu, niż dzieła sztuki. Dopiero początek XX wieku przyniósł odkrycie ich artystycznych wartości, kiedy poddane konserwacji odzyskiwały kolory i blask.

Przypisy 1.↑ m.in.mnich Dionizos:"Księga malarska z Góry Athos" {Hermeneia), XIV{?} w. mnich Teofil: "Schwedula diversium artum", XII w. Dymitr Zograf: "Hermaneia" 1851

Bibliografia Molé W., Ikona ruska, Warszawa "Sztuka" 1956 Paweł Floreński, Ikonostas i inne szkice, Warszawa, Pax, 1984 Irena Kłosińska, Sztuka bizantyńska, Wiedza Powszechna, Warszawa 1975

http://pl.wikipedia.org/wiki/Ikona